Cơ chế cảm xúc là gì? Các dạng cơ chế cảm xúc của con người

Các loại cảm xúc được xem là nguồn gốc hình thành nên những đức tính của con người thông qua sự phát triển của não bộ. Việc nắm vững cơ chế hoạt động của cảm xúc sẽ giúp não bộ phát triển hiệu quả hơn. Cùng Unica tìm hiểu cụ thể hơn về cơ chế này trong bài viết dưới đây. 

Cơ chế cảm xúc là gì?

Cơ chế cảm xúc là quá trình sinh lý và sinh học trong não bộ và cơ thể mà chúng ta trải nghiệm khi đối mặt với một tình huống hoặc sự kiện gây ra cảm xúc. Các cảm xúc có thể được mô tả là trạng thái tâm trạng, cảm giác hoặc cảm nhận, như vui vẻ, buồn bã, lo lắng, sợ hãi, giận dữ và thất vọng.

Cơ chế cảm xúc bao gồm các quá trình sinh học và sinh lý như tín hiệu điện trên các tuyến thần kinh, phản ứng sinh hóa của cơ thể và các quá trình thần kinh học trong não. Những quá trình này liên kết với nhau để tạo thành một trải nghiệm cảm xúc đầy đủ.

Ngoài ra, cảm xúc cũng có thể được tác động bởi các yếu tố khác nhau, bao gồm kinh nghiệm, văn hóa, tình cảm, cách thức tiếp cận với cuộc sống và trạng thái sức khỏe. Do đó, cơ chế cảm xúc là một lĩnh vực rất phức tạp và đang được nghiên cứu rộng rãi bởi các nhà khoa học.

Cơ chế cảm xúc là gì?

Các cơ chế cảm xúc của con người 

Nhiều nghiên cứu tâm lý học đã chỉ ra rằng, cảm xúc được hình theo một chế nhất định. Trong đó, nghiên cứu của Sigmund Freud được xem là nghiên cứu rõ nét và quan trọng nhất cho cơ chế này. Theo đó, cảm xúc được tồn tại dưới 3 cơ chế sau đây: 

Chuyển dịch (transference)

Chuyển dịch là cơ chế đầu tiên của cảm xúc. Chuyển dịch ở đây có thể được hiểu theo chiều hướng từ cảm xúc tích cực sang tiêu cực hoặc ngược lại. Và việc chuyển dịch sang cảm xúc tiêu cực là do trong suy nghĩ, cảm nhận của con người đang tin rằng, người đối diện đang có những ứng xử tiêu cực đối với mình.

Từ đó, một loại cảm xúc tiêu cực được bộc lộ ra bên ngoài như: không tán thành, chỉ trích, từ chối, thất vọng... Người đối diện có thể nhìn thấy được những cảm xúc này và biểu hiện bằng cảm xúc tương ứng trong họ. 

Chuyển dịch là yếu tố đầu tiên trong cơ chế phát triển của cảm xúc 

Trong cơ chế cảm xúc, người ta thường ưu tiên sự chuyển dịch từ tiêu cực sang tích cực hơi là từ tiêu cực sang tích cực. Bởi những cảm xúc tiêu cực có thể gây nên những phản ứng ngược, khiến đối phương cũng có sự chuyển dịch cảm xúc tương tự như bạn. Tuy nhiên, một số khác lại phản ứng theo chiều hướng xấu hơn là chìm trong sự đau khổ do sự công kích cảm xúc tiêu cực từ bên ngoài. Điều này liên quan đến tâm lý và nội tại cảm xúc của mỗi người. 

Và việc dịch chuyển cảm xúc còn liên quan đến ý thức của con người. Theo đó, sự chuyển dịch cảm xúc sẽ được lặp đi lặp lại với những tình huống tương đồng nhau, và điều này rất khó để có thể sửa đổi. Và càng trải qua nhiều mức độ tâm lý, sự thấu hiểu thì cảm xúc dịch chuyển mới được thay đổi. 

Phóng chiếu (projection)

Phóng chiếu ở đây được hiểu là những gì chúng ta cảm nhận cảm xúc trong con người mình và thể hiện ra bên ngoài. Thông thường, quá trình phóng chiếu luôn được thể hiện thành thật ra bên ngoài và khó làm giả. Nó thường mang tính cá nhân và chuyển sang cho những người khác. 

Có thể hiểu rõ hơn về cơ chế cảm xúc phóng chiếu thông qua ví dụ như sau: Bạn ghét một người nào đó do đức tính của họ không tốt, và mỗi lần bạn gặp họ bạn sẽ thể hiện sự chán ghét, khinh bỉ. Những dạng cảm xúc này được xem là sự phóng chiếu từ trong con người bạn đến với người đối diện đó. 

Phóng chiếu là sự thể hiện cảm xúc ra bên ngoài 

Thông thường, cảm xúc của người nhận được sự phóng chiếu cảm xúc sẽ đối đáp tương ứng với cảm xúc mà bạn tạo ra. Ví dụ, bạn thể hiện sự yêu thích họ cũng sẽ thể hiện sự yêu thích, bạn tức giận họ sẽ khó chịu hoặc nghi ngờ. Hoặc cao hơn, nó có thể hình thành một chuỗi cảm xúc liền mạch với nhau. 

Đồng nhất hóa (identification)

Cơ chế cuối cùng đó chính là đồng nhất hóa. Cơ chế này được hiểu theo dạng là một xu hướng mang tính vô thức, tác động lên cảm xúc của bạn và tạo nên sự cảm nhân khác biệt cho người được tác động cảm xúc. Đồng nhất hóa cũng được chia thành hai dạng là tiêu cực và tích cực. 

Nếu là đồng nhất hóa tích cực thì thường vô hại bởi nó tạo cho người đối diện có được những cảm xúc an toàn hoặc tốt đẹp hơn. Còn nếu là đồng nhất hóa tiêu cực thì sẽ gây nên những phản ứng không đáng có. Ví dụ, bạn đồng nhất sự tức giận của bản thân với sự khinh bỉ và mất bình tĩnh thì có thể gây nên những hành động mất kiểm soát trong cơ chế cảm xúc. Và điều này thì thực sự không đáng được ưu tiên. 

Cơ chế cảm xúc bản năng

Cơ chế cảm xúc bản năng là một quá trình tự động và vô thức trong não bộ của chúng ta, có vai trò trong đáp ứng tự nhiên của chúng ta với các tình huống nguy hiểm hoặc thú vị. Các cảm xúc bản năng bao gồm sự kích thích của hệ thần kinh vận động và hệ thần kinh thần kinh, nhằm giúp chúng ta phản ứng nhanh chóng với các tình huống đe dọa hoặc kích thích.

Ví dụ, khi chúng ta gặp phải một tình huống đe dọa, như gặp một con rắn độc hoặc một vật thể lạ lao, cơ chế cảm xúc bản năng sẽ kích hoạt các phản ứng sinh hóa trong cơ thể để chuẩn bị cho phản ứng "chiến đấu hoặc chạy trốn". Các phản ứng này bao gồm tăng huyết áp, tăng nhịp tim, giãn các đường hô hấp và cung cấp năng lượng cho các cơ bắp.

Cơ chế cảm xúc bản năng có vai trò quan trọng trong sinh tồn và tồn tại của con người và các loài động vật khác. Tuy nhiên, cũng có thể xảy ra các phản ứng không đáp ứng với tình huống thực tế, như khi chúng ta lo lắng hoặc sợ hãi về các tình huống không thực sự nguy hiểm.

Quản trị cảm xúc

Cơ chế cảm xúc học

Cơ chế cảm xúc học là quá trình các tín hiệu về môi trường được xử lý bởi não bộ và kích hoạt các phản ứng cảm xúc. Cơ chế này liên quan đến các khu vực khác nhau của não bộ, bao gồm cả vỏ não, hệ thống thần kinh trung ương và hệ thống thần kinh ngoại vi.

Khi các tín hiệu về môi trường, chẳng hạn như âm thanh, hình ảnh, mùi vị hoặc cảm giác chạm vào da, được thu thập và gửi đến não bộ, chúng sẽ được xử lý và phân tích bởi các khu vực khác nhau của vỏ não. Những khu vực này sẽ tạo ra các phản ứng thích ứng như cảm xúc, suy nghĩ và hành động.

Hệ thống thần kinh trung ương, bao gồm hệ thống thần kinh não và tủy sống, sẽ tiếp nhận và xử lý các tín hiệu này. Các tín hiệu sẽ được chuyển đến các khu vực khác nhau của não bộ, bao gồm cả vùng giữa nội tiết và vùng cảm xúc của não để kích hoạt các phản ứng cảm xúc.

Hệ thống thần kinh ngoại vi, bao gồm các thần kinh ở ngoài vùng vỏ não, cũng có vai trò quan trọng trong cơ chế cảm xúc học. Các tín hiệu cảm xúc sẽ được gửi đến thần kinh ngoại vi và kích hoạt các phản ứng vật lý như rung động và nhịp tim.

Cơ chế cảm xúc học là quá trình tương tác phức tạp giữa các khu vực khác nhau của não bộ và hệ thống thần kinh ngoại vi để tạo ra các phản ứng cảm xúc thích ứng với môi trường xung quanh.

Cơ chế cảm xúc xã hội

Cơ chế cảm xúc xã hội là quá trình tương tác giữa các yếu tố xã hội và cảm xúc trong não bộ. Nó liên quan đến khả năng của con người để đọc và đáp ứng đúng các tín hiệu xã hội và cảm xúc của người khác.

Khi giao tiếp với người khác, chúng ta sẽ đọc tín hiệu xã hội như cử chỉ, ngôn ngữ cơ thể, ngôn từ và biểu cảm khuôn mặt để hiểu và phản ứng đúng với người đó. Các tín hiệu này được xử lý bởi các khu vực khác nhau của não bộ, bao gồm cả vùng cảm xúc và vùng ngôn ngữ.

Khi đọc các tín hiệu xã hội, não bộ của chúng ta sẽ xác định cảm xúc của người đó bằng cách phân tích biểu cảm khuôn mặt và giọng nói. Nó sẽ kích hoạt các khu vực khác nhau của não để tạo ra phản ứng cảm xúc thích ứng với người đó.

Hơn nữa, cơ chế cảm xúc xã hội còn liên quan đến khả năng của con người để đáp ứng đúng với các tình huống xã hội khác nhau. Ví dụ, khi chúng ta tham gia vào một cuộc hội thoại, chúng ta cần phải hiểu và phản ứng đúng với các tín hiệu xã hội, như cách đưa ra câu trả lời phù hợp và giữ gìn các quy tắc xã hội.

Cơ chế cảm xúc xã hội chính là quá trình tương tác giữa các yếu tố xã hội và cảm xúc trong não bộ để đọc và đáp ứng đúng với các tín hiệu xã hội và cảm xúc của người khác.

Ý nghĩa của các cơ chế trong cảm xúc 

3 cơ chế quan trọng của cảm xúc nêu trên đóng vai trò hết sức quan trọng. Việc nắm vững 3 cơ chế này sẽ giúp cho việc quản trị, cũng như học cách kiềm chế cảm xúc và làm chủ cảm xúc của bản thân tốt hơn. Cụ thể, bạn sẽ biết cách chuyển đổi cảm xúc để làm sao có thể đẩy sang hướng tích cực. 

Bạn sẽ làm chủ bản thân tốt hơn nếu nắm được cơ chế cảm xúc 

Đồng thời, phóng chiếu những cảm xúc phù hợp cho người đối diện, đồng nhất hóa cảm xúc tiêu cực để loại bỏ và tiếp nhận những cảm xúc tích cực nhất. Nhờ vậy, các mối quan hệ được gìn giữ một cách tốt nhất. 

Cơ chế cảm xúc ảnh hưởng đến cuộc sống như thế nào?

Cơ chế cảm xúc ảnh hưởng đến cuộc sống của con người rất nhiều, từ hành vi, tư duy, đến sức khỏe và quan hệ xã hội.

Thứ nhất, cảm xúc có thể ảnh hưởng đến hành vi của con người. Ví dụ, nếu ta cảm thấy tức giận, ta có thể đánh nhau, nói lời tục tĩu hoặc tàn nhẫn với người khác. Nếu ta cảm thấy buồn, ta có thể trở nên xa lánh, tách biệt với người khác hoặc thậm chí đối mặt với các vấn đề sức khỏe tâm thần.

Thứ hai, cảm xúc ảnh hưởng đến tư duy của con người. Nếu ta cảm thấy bực bội, ta có thể trở nên khó chịu và thiếu tập trung. Nếu ta cảm thấy stress, ta có thể trở nên lo lắng và không tự tin. Trong khi đó, nếu ta cảm thấy hạnh phúc và thoải mái, ta sẽ có tinh thần thoải mái và sẵn sàng tiếp nhận thông tin mới.

Thứ ba, cảm xúc cũng ảnh hưởng đến sức khỏe của con người. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng stress có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm lý và cơ thể như rối loạn lo âu, trầm cảm, tiểu đường, bệnh tim mạch và các vấn đề khác.

Cuối cùng, cảm xúc ảnh hưởng đến quan hệ xã hội của con người. Nếu ta không thể quản lý và điều tiết cảm xúc của mình, ta có thể gây ra sự bất hòa và gây mâu thuẫn trong quan hệ xã hội của mình. Trong khi đó, nếu ta biết cách quản lý cảm xúc của mình, ta có thể tạo ra một môi trường xã hội tích cực, giúp chúng ta tăng cường mối quan hệ và sự gắn kết.

Nhìn chung cơ chế cảm xúc ảnh hưởng đến cuộc sống của con người rất nhiều. Điều quan trọng là phải hiểu và điều tiết cảm xúc của mình để tạo ra một cuộc sống tích cực và hạnh phúc.

Cảm xúc cá nhân

Ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý

Các yếu tố như stress, áp lực, khó khăn trong cuộc sống, mất mát, cảm giác cô đơn, bị thất nghiệp, sự phân biệt đối xử, và nhiều yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý của con người.

Khi chúng ta gặp phải những tình huống khó khăn trong cuộc sống, cơ thể phản ứng với việc tiết ra các hoóc môn stress như cortisol và adrenalin, gây ra sự căng thẳng và áp lực. Nếu không được giải quyết kịp thời, sự căng thẳng và áp lực này có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm lý như lo âu, trầm cảm, rối loạn giấc ngủ, và các rối loạn khác.

Bên cạnh đó, sự cô đơn, mất mát, sự phân biệt đối xử và bị thất nghiệp cũng có thể gây ra tác động tiêu cực đến tâm lý của con người. Sự cô đơn có thể dẫn đến cảm giác bất hạnh và buồn bã, trong khi mất mát và sự phân biệt đối xử có thể gây ra cảm giác tự ti và sự thiếu tự tin. Bị thất nghiệp cũng có thể gây ra sự lo lắng và thiếu tập trung, trong khi đó sự tuyệt vọng và cảm giác bất lực có thể phát sinh khi không thể tìm được việc làm mới.

Các vấn đề sức khỏe tâm lý có thể ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống hàng ngày của con người, khiến cho họ gặp khó khăn trong công việc, giao tiếp, và các hoạt động xã hội. Ngoài ra, các rối loạn tâm lý cũng có thể dẫn đến vấn đề sức khỏe cơ thể, như bệnh tim mạch, tiểu đường, và các bệnh khác.

Vì vậy, việc giải quyết các vấn đề sức khỏe tâm lý là rất quan trọng để có một cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc. Nếu bạn đang gặp vấn đề về sức khỏe tâm lý, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia tâm lý hoặc các tổ chức hỗ trợ tâm lý.

Ảnh hưởng đến hành vi và quyết định

Các cảm xúc và tâm trạng của chúng ta có thể ảnh hưởng đến hành vi và quyết định của chúng ta. Nếu chúng ta đang cảm thấy lo lắng hoặc bực bội, chúng ta có thể dễ dàng trở nên khó chịu và kém tập trung. Điều này có thể làm cho chúng ta hành động một cách thiếu suy nghĩ và đưa ra quyết định không tốt.

Ngoài ra, các cảm xúc của chúng ta cũng có thể ảnh hưởng đến hành vi xã hội của chúng ta. Ví dụ, nếu chúng ta đang cảm thấy tức giận hoặc đau khổ, chúng ta có thể dễ dàng phản ứng một cách tiêu cực với người khác. Điều này có thể dẫn đến các hành vi xấu như phân biệt đối xử, xúc phạm hoặc cảm giác thù địch.

Tuy nhiên, các cảm xúc và tâm trạng của chúng ta cũng có thể có tác động tích cực đến hành vi và quyết định của chúng ta. Ví dụ, nếu chúng ta đang cảm thấy hạnh phúc và bình yên, chúng ta có thể trở nên mở lòng và tốt bụng hơn với người khác. Điều này có thể dẫn đến các hành vi tốt như sự đồng cảm và sự hỗ trợ.

Như vậy, các cảm xúc và tâm trạng của chúng ta có thể ảnh hưởng đến hành vi và quyết định của chúng ta. Vì vậy, việc quản lý và điều chỉnh cảm xúc và tâm trạng của mình là rất quan trọng để có thể hành động và đưa ra quyết định tốt hơn trong cuộc sống.

Cơ chế cảm xúc tốt

Quản lý cơ chế cảm xúc để đạt được mục tiêu

Quản lý cơ chế cảm xúc là một kỹ năng quan trọng giúp chúng ta đạt được mục tiêu trong cuộc sống. Dưới đây là một số cách để quản lý cơ chế cảm xúc để đạt được mục tiêu:

- Nhận ra và chấp nhận cảm xúc của mình: Để quản lý cảm xúc, trước hết chúng ta cần nhận ra và chấp nhận cảm xúc của mình. Không nên phủ nhận hay giấu đi cảm xúc của mình. Thay vào đó, hãy cho phép mình cảm nhận và chấp nhận chúng, đồng thời tìm hiểu nguyên nhân của chúng.

- Thực hành kiểm soát cảm xúc: Một khi chúng ta đã nhận ra cảm xúc của mình, chúng ta có thể bắt đầu thực hành kiểm soát chúng. Ví dụ, hãy tập trung vào hơi thở và tập trung vào giải tỏa cảm xúc để có thể - điều chỉnh chúng một cách tích cực.

- Tìm hiểu cách thức phản ứng: Chúng ta có thể tìm hiểu và đưa ra phản ứng khác để xử lý các cảm xúc tiêu cực của mình. Ví dụ, nếu chúng ta cảm thấy tức giận, thay vì giận dữ, chúng ta có thể tìm cách để giải tỏa cảm xúc bằng cách tập thể dục hoặc viết nhật ký.

- Tập trung vào mục tiêu: Để đạt được mục tiêu của mình, chúng ta cần tập trung vào mục tiêu của mình và không để các cảm xúc tiêu cực ảnh hưởng đến chúng ta. Chúng ta có thể thực hiện các hoạt động như tập trung vào công việc, tập trung vào việc rèn luyện kỹ năng hoặc học cách giải quyết vấn đề để giúp chúng ta tập trung và đạt được mục tiêu của mình.

Việc quản lý cơ chế cảm xúc là một kỹ năng quan trọng giúp chúng ta đạt được mục tiêu trong cuộc sống. Bằng cách chấp nhận và kiểm soát cảm xúc của mình, tìm cách giải tỏa cảm xúc tiêu cực và tập trung vào mục tiêu của bản thân.

Tổng kết

Qua bài viết trên, chắn chắn bạn đã nắm vững được các cơ chế cảm xúc quan trọng nhất trong mỗi người. Hy vọng, với những thông tin hữu ích này sẽ giúp cho bạn thấu hiểu bản thân và điều chỉnh quản trị cảm xúc tốt hơn. 

Unica gợi ý cho bạn: Khóa học "Quản trị cảm xúc"

XEM TRỌN BỘ KHÓA HỌC TẠI ĐÂY